اگر کسی از شهر و دیار دیگری وارد شهری شود، با وجود مشکلات مختلفی که ممکن است شهر با آن درگیر باشد، نخستین چیزی که به چشم میهمان از راه رسیده می‌آید، تمیز یا کثیف بودن شهر است و وضعیت زباله در آن. طبیعی است که چنین موضوع مهمی پیچیدگی‌های خود را دارد. اینکه چه زباله‌ای باید دفن شود، چه زباله‌ای باید ضدعفونی شود، چه زباله‌ای باید به چرخه بازیافت وارد شود، این زباله‌ها چگونه باید دسته‌بندی و جمع‌آوری شوند و ده‌ها موضوع دیگر وضعیت زباله را در شهرها پیچیده کرده است. در این بین تفکیک زباله‌ها از مبدأ (محل تولید زباله) و جمع‌آوری پس از جداسازی و همچنین راه‌اندازی شبکه جمع آوری و بازیافت چند سالی است که در تهران سروشکلی به خود گرفته است، اما همچنان کاستی‌هایی دارد. در گفت‌وگویی که در پی می‌آید، سید محمد فیاض، مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، به برنامه‌های آینده مدیریت شهری برای بهبود وضعیت جمع‌آوری زباله و بازیافت مواد پرداخته است.
- با وجود اینکه روزانه 3هزار تن از 7500تن پسماند تهران بازیافت می‌شود، به‌نظر می‌رسد برنامه‌هایی که وعده داده شده بود به‌طور کامل عملی نشده و طرح تفکیک از مبدأ به‌طور نصفه و نیمه اجرا می‌شود. وضعیت بازیافت در تهران دقیقا چطور است؟
نتایج آخرین آنالیز فیزیکی پسماندهای شهر تهران در سال 88-87 بیانگر آن است که 62درصد از مواد زاید جامد تولیدی را پسماندهای تر و نزدیک به 32درصد آن را پسماندهای خشک باارزش و سایر مواد دیگر 6درصد باقیمانده را تشکیل می‌دهند. البته شهرداری تهران نیز برای هر دو جزء عمده پسماند، برنامه مدونی دارد.
در اجرای ماده4 آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند هم طرح جامع مدیریت پسماند شهر تهران از سوی این سازمان تهیه شده و به تصویب شورای اسلامی شهر تهران رسیده است.
- در این طرح چه اهدافی دنبال می‌شود؟ آیا زمانی برای تحقق آن در نظر گرفته شده است؟
اهداف این طرح به صورت کمی تعریف شده‌اند که تا سال1392 محقق می‌شوند. این اهداف عبارتند از اینکه تا 3سال دیگر، تفکیک زباله از مبدأ‌به مقدار 20درصد، تولید کمپوست 40درصد، RDF 20درصد و دفع بهداشتی زباله به اندازه 20درصد وزنی از پسماندهای تولیدی شهر افزایش یابد و طی فرایندهای مذکور زباله‌ها به‌صورت بهینه پردازش شوند. البته در حال حاضر نیز طی 24ساعت به‌طور متوسط 6500تن پسماند تر توسط سیستم خدمات شهری و حدود 1000تن پسماند خشک توسط سیستم بازیافت از مناطق 22گانه شهرداری تهران جمع‌آوری می‌شود.
باید به این نکته هم اشاره کنم که طرح تفکیک زباله از مبدأ‌طی سال‌های گذشته از پیشرفت قابل توجهی برخوردار بوده است و دلیل آن افزایش میزان جمع آوری پسماندهای خشک از حدود 250تن ابتدای سال1386 به میزان 1000تن فعلی، افزایش ناوگان جمع آوری از 100دستگاه وانت به 400دستگاه و استقرار 260دستگاه غرفه بازیافت فعال در شهر است. در همین ارتباط نیز این سازمان در نظر دارد با همکاری مناطق 22گانه شهرداری تهران و به‌کارگیری بخش خصوصی توانمند، برای دستیابی به اهداف طرح جامع و افزایش سرانه خدماتی و دسترسی شهروندان به امکانات مورد نیاز به منظور اجرای اصولی تفکیک پسماندها در مبدأ و ارتقای کیفی وضعیت موجود با استقرار مخازن ویژه در محل‌های مناسب نسبت به جمع‌آوری مکانیزه پسماندهای خشک اقدام کند.
- گاهی اوقات مواردی را درباره گلایه شهروندان از جمع‌آوری مکانیزه زباله می‌شنویم. شما طرح جمع آوری مکانیزه زباله را تا چه حد موفق می‌دانید؟
باید بگویم که طبق بررسی‌ها، جمع آوری مکانیزه تا 75درصد موفق بوده و موردی که شما به آن اشاره کردید و همچنان مورد اشکال است تا حدودی مربوط به رعایت نکردن مقررات از طرف شهروندان و بخشی دیگر هم کم انگیزه شدن مسئولان نسبت به زمان شروع طرح است. البته برای کاهش این مشکل برنامه‌ای همچون سرپوشیده کردن تریلرها صورت گرفته و پیمانکاران موظف شده‌اند تا پایان امسال همه تریلرهای در اختیار را مسقف کنند.
- طرح تبدیل زباله شهر تهران به انرژی که مطرح شده بود اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
با توجه به اجرای موفقیت آمیز فاز مطالعاتی، اجرا و بهره‌برداری از نخستین واحد استحصال گاز در مرکز دفن زباله کهریزک در ابتدای سال1385، بحث گسترش این طرح و همچنین استفاده از انرژی به دست آمده برای تولید برق یا گرما مطرح شد. با این هدف علاوه بر اثرات مطلوبی که اجرای این پروژه بر محیط زیست منطقه دارد، درآمد قابل توجهی برای کشور به دست خواهد آمد. بدین معنی که می‌توان با فروش برق و همچنین اهمیت و اعتبار کربن در بازارهای بین‌المللی، گازهای موجود در مرکز دفن کهریزک را استخراج کرد. همچنین امکان بهره‌برداری از گاز حاصل به منظور تولید انرژی نیز وجود دارد که در سایر کشورهای دنیا طراحی مراکز دفن با دید بهره‌برداری از حداکثر انرژی قابل استحصال از آنها انجام می‌شود. سازمان برای اجرای این موضوع شرح خدمات اجرای کار را با همکاری سازمان انرژی‌های نو تهیه کرده و در حال انتخاب مشاور و مجری است که امیدواریم برای سال آتی این پروژه را به بهره‌برداری برسانیم.
- آیا این ادعا که جمع آوری زباله در ایران از اروپا پیشرفته‌تر است، صحت دارد؟ به‌نظر می‌رسد هنوز با استاندارد‌ها فاصله داریم؟
اگر شهروندان ما هم مقررات را رعایت کنند و پس از وقت مقرر یعنی ساعت 9شب زباله را بیرون نگذارند ماهم خیلی با شهرهای اروپایی فاصله نداریم ولی در حال حاضر متأسفانه با استانداردهای لازم فاصله داریم.
- برای نخاله‌های ساختمانی چه تصمیمی گرفته شده است؟
برای این مورد نیز تصمیم‌گیری‌های مختلفی صورت گرفته است. درباره این موضوع می‌توان به مواردی چون شناسایی و ساماندهی پیمانکاران خاک و نخاله، فعال کردن دفاتر خدمات الکترونیک شهرداری، استفاده از تکنولوژی‌های نوین از قبیل RFID با هدف هدایت، کنترل و حمل‌ونقل مناسب خاک و نخاله به مراکز بازیافت و پردازش آرادکوه، همکاری و همیاری با اتحادیه کامیون‌داران تهران و شهرری برای کنترل مناسب ناوگان حمل‌ونقل پسماندهای ساختمانی، مشارکت با بخش خصوصی در رابطه با بازیافت پسماندهای ساختمانی و عمرانی با هدف کاهش خاک و نخاله، انعقاد قرارداد با مراکز استحصال خاک و نخاله(بخش خصوصی) به منظور کاهش دفن پسماندهای ساختمانی، سازماندهی و کنترل پسماندهای صنعتی و هدایت به مراکز دفع مناسب اشاره کرد که برای مورد مطرح شده در نظر گرفته شده‌اند.
- در فرایند جمع‌آوری و بازیافت زباله، بخش خصوصی چه جایگاهی دارد؟
همه امور اجرایی در شهرداری تهران در راستای اجرای اصل44 قانون اساسی به بخش خصوصی واگذار شده است. عملیات جمع‌آوری پسماندهای خشک و اجرای طرح تفکیک از مبدأ در مناطق 22گانه شهرداری تهران نیز طی تشریفات اداری و ضوابط قانونی از طریق آگهی عمومی به شرکت‌های دارای رتبه و توان اجرایی که احراز صلاحیت شده‌اند، واگذار می‌شود. البته مقرر شده با تجمیع و یکپارچه‌سازی جمع‌آوری پسماندهای‌تر و خشک در سیستم مکانیزاسیون به ارتقای سطح و توسعه تفکیک از مبدأ و افزایش آن مبادرت شود.
- آموزش و فرهنگ‌سازی یکی از موارد مهم در پیشبرد برنامه‌هاست. در زمینه بازیافت تاکنون چقدر فرهنگ‌سازی شده است؟
براساس قانون مدیریت پسماند، شهرداری به‌عنوان مدیریت اجرایی پسماند، مسئول برنامه‌ریزی، ساماندهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به تولید، جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، حمل‌ونقل، بازیافت، پردازش و دفع پسماندها و همچنین آموزش و اطلاع رسانی در این زمینه است. به این منظور نیز همه سیاست‌ها و برنامه‌های در دست اجرا در راستای بهینه‌سازی عناصر موظف مدیریت مواد زاید جامد (دفع اصولی پسماند، طرح مکانیزه جمع آوری پسماند، طرح تفکیک از مبدأ) از طریق صدا وسیما و جراید به استحضار شهروندان تهرانی رسیده است. در تفکیک از مبدأ هم این آموزش‌ها با ایجاد هسته آموزشی در بخش شرکت‌های خصوصی مجری طرح به صورت فراگیر به صورت چهره به چهره به خانوارهای تهرانی ارائه شده است.در زمینه آموزش هم برنامه‌های مختلفی تدارک دیده شده‌اند که از آن جمله می‌توان به مواردی چون اجرای برنامه‌های آموزشی در مقاطع پیش دبستانی و مدارس ابتدایی با شکل‌گیری گروه‌های دانش‌آموزی، اجرای طرح تفکیک در شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی با نصب مخازن مکانیزه، آموزش فراگیر خانوارها به صورت چهره به چهره، آموزش صنوف و اجرای طرح تفکیک در راسته‌های کار و تجارت به صورت مکانیزه، آموزش در اداره‌ها و مؤسسات، اجرای دوره‌های آموزشی در فرهنگسراها، برگزاری دوره‌های آموزشی برای شورایاران محله‌ها و اجرای برنامه‌های آموزشی در مساجد اشاره کرد.
- به آموزش از طریق صدا و سیما اشاره کردید. نقش این سازمان به‌عنوان رسانه ملی برای فرهنگ‌سازی در حوزه بازیافت و پسماند را چطور می‌بینید؟
یکی از مهم‌ترین شاخصه‌ها و معیارهای اصل مدیریت پسماند، قانون مدیریت پسماند است که در اردیبهشت 1383 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده و به‌طور اصولی و جامع مدیریت پسماند را قانونمند کرده است. در این رابطه 11وزارتخانه، سازمان و ارگان به‌طور مستقیم موظف و مکلف به انجام وظایف شده‌اند. در ماده ششم قانون مدیریت پسماند آمده است که سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و سایر رسانه‌هایی که نقش اطلاع رسانی دارند و همچنین دستگاه‌های آموزشی و فرهنگی موظفند برای اطلاع رسانی و آموزش جداسازی صحیح، جمع آوری و بازیافت پسماندها اقدام و با سازمان‌ها و مسئولان مربوط همکاری کنند. بنابراین ناگفته پیداست که نقش صدا و سیما از جنبه فرهنگی و اطلاع‌رسانی در خصوص مدیریت پسماند تا چه حدی از اهمیت و حساسیت برخوردار است.
